Üzüm Hangi İlçede Yetişir? Bağ Bozumunun İzinde Bir Yolculuk
Üzüm, Anadolu’nun bereketli topraklarının simgelerinden biridir. Sıcak yaz güneşi, serin akşam esintisi ve yılların emeğiyle dolup taşan bağlarda üzüm, yalnızca bir meyve değil; kültürün, ekonominin ve insan hikâyelerinin kalbidir. Peki “Üzüm hangi ilçede yetişir?” diye merak edenler için işte hem verilerle hem de yaşanmışlıklarla süslenmiş bir anlatı…
Türkiye’de Üzümün Yolculuğu
Türkiye, dünya üzüm üretiminde ilk sıralarda yer alır. TÜİK verilerine göre ülkemizde yaklaşık 1,2 milyon hektar bağ alanı bulunuyor. Bu geniş coğrafya, farklı iklim koşulları sayesinde yüzlerce çeşit üzümü yetiştirmeye elverişli. Ancak bazı ilçeler vardır ki adları üzümlerle özdeşleşmiştir. Bu ilçeler, yalnızca üretim merkezleri değil, aynı zamanda bağ bozumunun ritüel olduğu, hikâyelerin kuşaktan kuşağa aktarıldığı yerlerdir.
Manisa – Alaşehir ve Sarıgöl
Üzüm denildiğinde akla ilk gelen illerden biri Manisa’dır. Özellikle Alaşehir ve Sarıgöl ilçeleri, dünyaca ünlü çekirdeksiz Sultaniye üzümünün merkezidir. Alaşehir’in verimli Gediz Ovası, Sarıgöl’ün mikrokliması, bu üzümü hem aromatik hem de ihracata uygun hale getirir. 2022 verilerine göre yalnızca Manisa, Türkiye üzüm üretiminin yaklaşık %35’ini tek başına karşılamıştır. Burada her yıl Eylül ayında yapılan bağ bozumu şenlikleri, üzümün yalnızca tarımsal değil, kültürel bir değer olduğunu da hatırlatır.
Denizli – Çal ve Buldan
Denizli’nin Çal ve Buldan ilçeleri, özellikle şaraplık üzüm çeşitleriyle ünlüdür. Çal Karası, bölgeye özgü bir üzüm olup, Türkiye’nin en tanınmış yerel şaraplık üzümlerinden biridir. Buldan’da ise hem sofralık hem de kurutmalık üzümler, yerel halkın geçim kaynağını oluşturur. İlçelerin ekonomisinde üzümün payı öylesine büyüktür ki, bağ bozumuna katılan herkesin belleğinde bu dönem ayrı bir heyecanla anılır.
Elazığ – Ağın ve Baskil
Doğu Anadolu’nun gözde üzüm merkezlerinden biri Elazığ’dır. Özellikle Ağın ve Baskil ilçelerinde yetişen Öküzgözü üzümü, hem sofralık tüketimde hem de şarap yapımında büyük öneme sahiptir. Ağın üzümü, kendine has iri taneleriyle, Baskil üzümü ise aromatik tadıyla bilinir. Elazığlı bir çiftçinin dediği gibi: “Bağ bizim için ekmek kadar, su kadar kıymetlidir.” Bu sözler, üzümün yöre halkı için yalnızca bir ürün değil, kimlik meselesi olduğunu gösterir.
Gaziantep – Nizip
Güneydoğu’nun bereketli topraklarında Gaziantep Nizip üzümü öne çıkar. Burada yetişen üzümler, özellikle pekmez yapımında ve geleneksel tatlılarda kullanılır. Nizip üzümü, hem sofralık olarak tüketilir hem de kentin mutfağının ayrılmaz parçasıdır. Verilere göre Nizip’te yılda ortalama 40 bin ton üzüm üretilmektedir. Pekmez kaynatma kazanlarının başında çocukluk anıları biriktiren insanlar, aslında bir kültürün devamlılığını da sağlar.
Diyarbakır – Çermik ve Ergani
Çermik ve Ergani, Diyarbakır’ın üzümle anılan ilçeleridir. Burada “çavuş üzümü” adıyla bilinen tür, tanelerinin iri yapısıyla dikkat çeker. Ergani’de bağ bozumu döneminde köy meydanlarında kurulan pazarlar, üzümün yalnızca tarımsal bir ürün değil, sosyal hayatın kalbi olduğunu da ortaya koyar. Her bağ bozumu, aynı zamanda toplulukların bir araya geldiği bir şenliktir.
Verilerle Türkiye’nin Üzüm Haritası
– Manisa: Yıllık ortalama 1,2 milyon ton üzüm üretimi
– Denizli: 400 bin tonun üzerinde üretim
– Elazığ: Öküzgözü ile şaraplık üzümün başkenti
– Gaziantep (Nizip): 40 bin tonun üzerinde üretim
– Diyarbakır: Çermik ve Ergani’de sofralık üzüm üretiminin en yüksek olduğu bölgelerden biri
Bu veriler, üzümün yalnızca belirli illerde değil, pek çok ilçede farklı çeşitlerle köklendiğini gösteriyor.
Sonuç: Üzümün İlçelerdeki Yolculuğu
Üzüm, Anadolu’nun birçok ilçesinde toprağa, insana ve kültüre kök salmış bir değer. Alaşehir’den Çal’a, Ağın’dan Nizip’e kadar her ilçe, üzümün farklı bir hikâyesini anlatır. Kimi yerde şarap, kimi yerde pekmez, kimi yerde kurutmalık üzüm olarak sofralara girer. Her tanesi, emeğin, sabrın ve toplumsal hafızanın bir yansımasıdır.
Siz Ne Düşünüyorsunuz?
– Sizce Türkiye’nin en lezzetli üzümü hangi ilçede yetişiyor?
– Bağ bozumu şenliklerine hiç katıldınız mı, nasıl bir deneyimdi?
– Üzüm sizin hayatınızda daha çok kültürel bir sembol mü yoksa günlük sofranızın vazgeçilmezi mi?
Yorumlarda görüşlerinizi paylaşın; bağ bozumu yolculuğunu birlikte büyütelim.